در حالی‌که گفته می‌شود بیش از ۲۳ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای در حال توسعه از مشاغل خانگی به دست می‌آید، این سهم در ایران تنها ۳ درصد است.

بیداری حوزه فراموش شده اشتغال

روزنامه ایران: حالا دولت سیزدهم مصمم است که این میزان را در سال ۱۴۰۴ یعنی پایان دولت به بیش از ۲۰ درصد برساند؛ این را محمود کریمی بیرانوند، معاون کارآفرینی و توسعه اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفته است.
تجربه نشان داده است که توسعه کسب‌وکارهای کوچک به دلیل ساختار ساده و زود‌بازده و نیاز اندک به سرمایه در جهت متعادل کردن بازار کار مؤثر بوده است.
خوشبختانه مشاغل خانگی همخوانی بسیار خوبی با هنجارهای فرهنگی دارد. در قانون ساماندهی و حمایت از کسب و کار خانگی، هر فرد ضمن پرداختن به امور جاری خانواده می‌تواند به تولید محصول یا ارائه خدمت در محیط خانه بپردازد.

ساماندهی این مشاغل می‌تواند زمینه مناسبی را برای حمایت از زنان سرپرست خانوار، فارغ التحصیلان دارای مهارت فاقد سرمایه ‌و نیز کسانی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند ایجاد کند.
در ایران با توجه به ترکیب جمعیتی، کسب و کارهای کوچک خانگی می‌تواند بازدهی مناسبی داشته و در کوتاه‌مدت و حتی در میان‌مدت در رفع مشکل بیکاری مؤثر باشد. یکی از فرصت‌های شغلی که در الگوی زیست بوم ملی اشتغال مورد توجه قرار گرفته، مشاغل خانگی و نحوه توسعه آنها است، بخصوص که در پی شیوع ویروس کووید ۱۹، این مسأله نه تنها برای ایران، بلکه برای دیگر کشورهای جهان نیز در اولویت فرصت‌های اشتغال‌زایی قرار گرفته است.

از آنجا که مشاغل خانگی، تنها به فرصت‌های شغلی روستایی و سنتی محدود نمی‌شود و امروز صنعت IT و دانش‌بنیان نیز جزو مشاغل خانگی محسوب می‌شوند، از این ‌رو ایران با توجه به گستردگی جغرافیایی می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه این مشاغل باشد.
از طرفی وجود بیش از ۲۲ میلیون سرپرست خانوار در ایران که گفته می‌شد ۶ میلیون نفر از آنها را زنان تشکیل می‌دهند، توسعه این گونه فرصت‌های شغلی نقطه عطفی در افزایش اشتغال و رشد سهم آن در تولید ناخالص داخلی را فراهم خواهد ساخت.
نکته دیگر آنکه، ایران می‌خواهد خود را از اقتصاد تک محصولی نجات دهد و لازمه این امر این است که به داشته‌های خود توجه ویژه ای داشته باشد، شاید همین امر باعث شده تا دولت سیزدهم اهتمام ویژه‌ای به این مقوله داشته باشد.

ساماندهی مشاغل خانگی؛ یک ضرورت

در چند سال گذشته، ‌به لحاظ مدیریتی و سیاستگذاری، هیچ سازمانی به‌طور مشخص متولی کسب و کارهای کوچک خانگی نبود، هر چند که به‌صورت سنتی این وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بود که داعیه این موضوع را داشت، اما روندی که در این گروه شغلی طی می‌شد، به‌طور کلی به‌صورت سنتی و بدون جهت‌گیری کلی در کشور رواج داشت، این در حالی است که برخلاف ایران، در دیگر کشورها از کشورهای در حال توسعه گرفته تا پیشرفته، این گروه شغلی به صورت پایدار و در تراز جهانی ایجاد شده و می‌شوند.
براساس گفته‌های کارشناسان اقتصادی و صاحبنظران این حوزه، توسعه و به‌روزرسانی مشاغل خانگی نیازمند برنامه‌های حمایتی و آموزشی و استفاده از تکنولوژی‌های روز است.
یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های مهم و تأثیرگذار، ساماندهی این‌گونه مشاغل است که با نظام‌مند کردن آنها هم زمینه را برای شکل‌گیری یک نظام مدیریتی مشخص و هم بستر لازم برای مشخص کردن یک نهاد متولی این مشاغل به وجود خواهد آمد.
این موضوع را آزیتا همتیان، رئیس دبیرخانه مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تأیید می‌کند و از هم‌افزایی بیشتر بین نهادهای متولی در این زمینه برای حل آن حرف می‌زند: «یکی از مشکلات حوزه مشاغل خانگی در گذشته تعدد متولیان و فقدان یک شبکه منسجم و نظام‌مند از همه دستگاه‌های متولی در این حوزه بوده است.از این رو حمایت از مشاغل خانگی نیازمند شبکه‌سازی و هم‌افزایی همه دستگاه‌هاست.»

ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولات مختلف در حوزه مشاغل خانگی

معاون کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از سیاست جدید این وزارتخانه برای مشاغل خانگی رونمایی می‌کند و می‌گوید که سهم اندک مشاغل خانگی از اشتغال کشور نشان می‌دهد، فرایند تولید در کشور همچنان وابسته به واحدهای تولیدی و صنعتی متوسط و بزرگ است در حالی که در کشورهای پیشرفته دنیا، بسیاری از زنجیره ارزش در خانه‌ها اتفاق می‌افتد.
کریمی بیرانوند می‌گوید که دولت سیزدهم در حوزه توسعه و کارآفرینی برنامه‌های مناسبی را برای ایجاد اشتغال به مرحله اجرا در آورده است و وزارت تعاون در این راستا همت بالایی در بحث اشتغال و کارآفرینی در دستور کار قرار داده است.
براین اساس ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولات مختلف در حوزه مشاغل خانگی می‌تواند سهم این مشاغل را در تولید ناخالص داخلی و اشتغال کشور را افزایش دهد؛ گفته‌ای که معاون اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیان می‌کند و از آن به عنوان یک راهکار برای رشد این مشاغل نتیجه می‌گیرد.
«یکی از سیاست‌های اصلی ما این است که به سمت ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولات مختلف در حوزه مشاغل خانگی برویم و سهم ۳‌درصد مشاغل خانگی را در ۲ سال آینده به حداقل ۱۰ درصد برسانیم و برای سال ۱۴۰۴ این سهم به ۲۰ درصد برسد، زیرا هم هزینه تولید در مشاغل خانگی پایین و کیفیت محصولات این مشاغل بهتر و بالاتر است ضمن اینکه بازاریابی و بازارسازی برای آن ساده‌تر است.»
کریمی بیرانوند از ایجاد تحول در صدور مجوز برای مشاغل خانگی می‌‌گوید: «اکنون مجوزهای مشاغل خانگی در مدت سه روز صادر می‌‌شود، در مجموع ۵۵۰ عنوان شغل خانگی تعریف شده که مجوز تمامی این مشاغل تنها در مدت سه روز صادر می‌شود، به‌منظور تسهیل روند اشتغال‌زایی و افزایش تولید، شرایط صدور آنی ۳۵۰ مجوز شغل خانگی در کشور فراهم شده است و متقاضیان می‌‌توانند با مراجعه به سامانه وزارت کار، مجوز شغل موردنظر را بدون وقفه دریافت کنند.»
به‌نظر می‌‌رسد که مشاغل خانگی نقش اثرگذاری را در افزایش اشتغال و کاهش نرخ بیکاری بزودی ایفا کند؛ در صورتی‌که این روند اجرا شده ادامه یابد. توسعه مشاغل خانگی به این می‌ماند که حوزه مغفول‌مانده اشتغال بیدار می‌شود.

نگاهی به چند کشور پیشرو در حوزه مشاغل خانگی

​​​​​​​در حال حاضر بیش از ۱۵۰ کشور جهان در زمینه مشاغل خانگی فعالیت می‌کنند و اجزای متشکله بسیاری از تولیداتی که به بازار عرضه می‌شود در محیط خانه‌ها صورت می‌گیرد، چنانچه کشور تایوان با شعار هر خانه، کارخانه و هر کارخانه، خانه است، جهش اقتصادی خود را از کسب و کار خانگی آغاز کرد و ۸۰ درصد فعالیت‌های اقتصادی این کشور به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، با این مشاغل در ارتباط است.
کشور سوئیس که برترین تولیدکننده ساعت در جهان است، بخش عمده فعالیت خود را در زمینه یادشده از طریق کارگاه‌های خانگی انجام می‌‌دهد و تولیدکنندگان معروف ساعت وابسته به کارگاه‌های خانگی و کوچک هستند.
ایتالیا از جمله کشورهایی است که در زمینه مشاغل خرد در خانه یا کارگاه‌های کوچک گام‌های مثبتی برداشته است و با اجرای سیاست‌های حمایتی از صنایع کوچک و خانگی سهم ارزنده خود را در تولید، افزایش داده است.

منبع